2024: het jaar waarin alles verandert

Allereerst wens ik u alle goeds, gezondheid en voorspoed voor 2024! Zoals altijd verschijnen er in aanloop naar de jaarwisseling diverse overzichten over wat er per 1 januari gaat veranderen. Zo schreef de NOS onder meer over de mogelijkheid om twee achternamen aan te nemen, dat de AOW-leeftijd naar 67 jaar gaat en dat het prijsplafond stopt.

Maar er verandert meer! Dit wordt een sleuteljaar. Een jaar waarin naar verwachting het kabinet Wilders I aantreedt. Het jaar waarin alles verandert. Hieronder twee uit tal van vele onderwerpen die in 2024 gaan veranderen.

Grondrechten worden onderhandelbaar

Hoewel de verkenning en de formatie in 2023 al is begonnen, wordt 2024 het jaar waarin de grondrechten definitief onderhandelbaar worden. Met alle gevolgen van dien. Volgens Wim Voermans komen daarmee de gelijke behandeling, vrijheid van meningsuiting en de onderwijsvrijheid onder druk te staan, zo staat te lezen in dit artikel. Wanneer deze grondrechten worden aangetast, is er volgens hem geen sprake meer van een democratische rechtstaat die de grondrechten heiligt. En daar volg ik hem in. Omtzigt heeft hier terechte zorgen over. Zo heeft hij laten weten dat hij een harde grens bij de bescherming van de Grondwet trekt. Maar de macht lonkt. Als Wilders en co hem zijn constitutioneel hof beloven, is er misschien wel wat ruimte. Het was ook Omtzigt die zei dat het Nieuw Sociaal Contract (NSC) bereid was verantwoordelijkheid te nemen, dat politici over hun schaduw moeten stappen. “Nederland moet bestuurd worden. En daar zijn wij voor beschikbaar.”

Ambtenaren worden gemuilkorfd

2024 is het jaar waarin de basis wordt gelegd voor een nieuw schandaal, mogelijk net zo groot als de toeslagenaffaire. Dat heeft alles te maken met het standpunt van één der aanstaande coalitiepartijen: de BoerBurgerBeweging (BBB).

Binnen het ambtelijk apparaat bij zowel het ministerie van Financiën en de Belastingdienst, was het memo-Palmen al lange tijd bekend, zo schreef RTL Nieuws. Ondanks aandringen van lagere ambtenaren, werd over het bestaan van het memo geen woord gerept. Ook Omtzigt hekelde die zwijgcultuur. Sinds dat het schandaal in openbaarheid is gekomen, is er een nieuwe werkwijze. Er is meer ruimte voor de menselijke maat. Voor de toepassing daarvan, is een kritische blik en tegenspraak nodig. En die ruimte is er gekomen. Dat is in zijn algemeenheid ook nodig, zeker wanneer de ambtelijke top of de politiek aan de signalen van (de toepassing van) verkeerde wetgeving of verkeerd beleid voorbijgaat. Hoogleraar bestuurskunde Zeger van der Wal zei in een interview in Binnenlands Bestuur: “Je kunt een loyale ambtenaar zijn die het politieke primaat respecteert én tot het uiterste gaat in tegenspraak.” Daarbij merkte hij wel op dat rolzuiverheid belangrijk is.

Het College van Gedeputeerde Staten van Friesland (GS) heeft op aandringen van de BBB-fractie in de Provinciale Staten, ambtenaren op de vingers getikt omdat zij de klimaatpetitie hebben ondertekend, zo berichtte de Leeuwarder Courant. Van de ambtenaar mag een objectieve houding verwacht worden, maar wat zij als privépersoon doen is aan de mens zelf. Daarnaast is het niet rolzuiver dat een fractie van de Provinciale Staten zich gaat bemoeien met de werkwijze van het ambtelijk apparaat. Recent beschreef iemand mij dit standpunt van de BBB in het kader van het Toeslagenschandaal als volgt:

“Ambtenaren van de Belastingdienst hadden moeten zwijgen over het mogelijk ontstaan van een toeslagenaffaire, ook als de hiërarchische lijn doodliep, want het ging over hun beleidsterrein.”

Ik ben benieuwd wat Omtzigt hiervan vindt.