Over tribunalen en de cancelcultuur

In een eerder blog schreef ik over hoe de Tweede Kamer een afspiegeling is van de samenleving en hoe de samenleving een afspiegeling is van de Tweede Kamer. Ook schreef ik over het belang om met elkaar in gesprek te blijven, juist wanneer men het niet eens is. Dit blog is in zoverre een vervolg. Er zijn veel raakvlakken en overeenkomsten, alleen ziet dit niet op persoonlijke verhoudingen, maar op die van de samenleving ten opzichte van een persoon. Het is een observatie en een beschouwing van de cancelcultuur.

Misschien weet u het nog wel. “Uw tijd komt nog wel, er komen tribunalen!” Een opmerking van Kamerlid Van Houwelingen (FvD) in de richting van Kamerlid Sjoerdsma (D66). Daar waar er in de Tweede Kamer wordt gedreigd met tribunalen, lijkt dit fenomeen al te zijn ingebed in onze samenleving.

Onschuldig tot bewezen

 In Nederland geldt de onschuldpresumptie. In artikel 6, tweede lid, van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens staat geschreven: ‘een ieder tegen wie een vervolging is ingesteld, wordt voor onschuldig gehouden totdat zijn schuld in rechte is komen vast te staan.’ In artikel 14, tweede lid, van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten is een soortgelijke bepaling opgenomen: ‘een ieder die wegens een strafbaar feit wordt vervolgd wordt voor onschuldig gehouden, totdat zijn schuld volgens de wet is bewezen.’ Kort samengevat: onschuldig tot het tegendeel is bewezen.

Tribunaal van de publieke opinie

De afgelopen jaren is de cancelcultuur hard gegroeid. Er zijn tal van voorbeelden van mensen in binnen- en buitenland die vanwege een onwelgevallige mening of ongepast taalgebruik en/of gedrag worden gecanceld. En de drempel is laag. Aan de hand van een bericht op sociale media kan het leven van iemand worden verwoest, ongeacht of het waar is of niet. En het laat vaak ook maar één kant van het verhaal zien. Hoe sappiger, gekker en hoe extremer het verhaal, hoe meer kijkers, likes en retweets.

Het is moeilijk om je te verdedigen tegen zulke aantijgingen. De honderden, duizenden, zo niet honderdduizenden of miljoenen kijkers, hebben al een oordeel geveld. En daarmee is er sprake van een tribunaal van de publieke opinie. Of juryrechtspraak zonder dat er een rechter aan te pas komt. Want na dat berichtje op sociale media, wordt iemand geboycot en behandeld als een melaatse. Alles wat diegene aanraakt, wordt aangetast. Alles wat diegene maakt of heeft gemaakt, wordt niet meer gekocht, beluisterd of bekeken.

Wanneer er toch een rechter aan te pas komt, iets wat soms lang op zich kan laten wachten, is het stof al gaan liggen. Het nieuwe is ervan af. Men weet het wel. Met andere woorden: er is weinig aandacht meer voor. Tenzij de beschuldigde een – volgens de publieke opinie – veel te lage straf krijgt opgelegd. Dit gebeurt soms juist naar aanleiding van de publieke ophef die wordt gemaakt, daar wordt in de rechtspraak rekening mee gehouden. De cancelcultuur is dus van invloed op de (mogelijke) lagere strafoplegging. Ook wanneer iemand wordt vrijgesproken, blijven de aantijgingen de beschuldigde vaak hardnekkig en lang volgen.

Laat de rechtsstaat zijn werk doen in het geval van grensoverschrijdend gedrag

Zoals hiervoor beschreven geldt in Nederland de onschuldpresumptie. Het tribunaal van de publieke opinie ondermijnt de werking van de rechtsstaat. Iemand is schuldig bevonden, nog voordat er een rechter een oordeel over geveld heeft. In sommige gevallen zelfs voordat er überhaupt een onderzoek is ingesteld door het openbaar ministerie. Een zorgelijke ontwikkeling. Het rechtssysteem is niet perfect, maar een beter alternatief zie ik vooralsnog niet. Daar waar het strafbare feiten betreft, ligt het primaat tot vervolging bij de overheid. Daarbij geldt dat – hoe verwerpelijk het gedrag van iemand ook kan zijn – grensoverschrijdend gedrag niet (altijd) strafbaar hoeft te zijn of bewezen kan worden. Het recht is niet altijd rechtvaardig.

Begrijp me niet verkeerd. Ik wil op geen enkele manier gebeurtenissen of ervaringen die iemand zijn overkomen bagatelliseren. Ongetwijfeld hebben zich nare situaties voorgedaan die het daglicht niet kunnen verdragen, of zijn er woorden gesproken die iemand tot in het diepst van de ziel hebben geraakt. Maar laat de juiste instanties hun werk doen om de onderste steen boven te krijgen en de verdachte al dan niet te vervolgen. De onderbuik is vaak een slechte raadgever.

Onwelgevallige meningen en ongepast taalgebruik

Zoals ik in een eerder blog schreef, is het juist belangrijk om met elkaar in gesprek te blijven, juist wanneer men het oneens is. Sta open voor elkaar en vraag door. De cancelcultuur staat hier haaks op. Een houding die opvallend vaak wordt aangenomen door groepen op de flanken die zich al dan niet als inclusief profileren. Iemand – mogelijk uit de eigen bubbel – kan een andere mening zijn toegedaan. Wat mij betreft geen reden om iemand te verbannen. Waarom zou je? Het maakt de groep minder inclusief.

En als het aankomt op ongepast taalgebruik, is het juist zaak om iemand niet de rug toe te keren, maar iemand erop aan te spreken of misschien zelfs een spiegel voor te houden. Door de rug toe te keren, blijft het in stand. Door iemand aan te spreken, kan diegene ervan leren, om het in de toekomst anders te doen. Hard op de inhoud, zacht op de persoon.

Kortom

De cancelcultuur is een cultuur van uitsluiting en staat het goede gesprek, op de inhoud, in de weg. De cancelcultuur maakt dat de samenleving minder inclusief wordt, omdat mensen met een andere mening worden uitgesloten. Het tribunaal van de publieke opinie maakt dat men schuldig wordt bevonden, nog voordat er een vonnis is geveld. Laten wij als samenleving daarmee ophouden.

Laat ons vertrouwen hebben in de rechtspraak. Laten we elkaars meningen respecteren en deze op de inhoud bespreken. Laat ons leren van onze fouten, zonder bang te hoeven zijn om op die ene opmerking afgerekend te worden. Daar wordt de samenleving mooier van.